شیوه های گچبری در معماری ایرانی

فهرست مطالب

با وارد شدن اسلام به ایران، معماری ایرانی شاهد تحولاتی بود که ثمره این تحولات به وجود امدن سبک و شیوه های مختلفی برای تزئینات ساختمانی شد که در این مقاله با سبک مختلفی از گچبری و گچبری کلاسیک ایرانی در دوران های قدیم آشنا میشویم

 

شیوه خراسانی

این شیوه از ابتدای اسلام ابداع شد و تا اواسط قرن چهارم و در برخی جاها تا قرن پنجم هجری ادامه یافت. این روش شامل دوره های عباسی، سامانی، غزنوی، طاهری و صفاری بود.

سادگی و دوری از بیهودگی از ویژگی های این شیوه میباشد.

همه چیز درباره گچبری دستی سقف

گچ بری در این سبک با طرحی آرام با برآمدگی کم مخلوط شده و با رنگ یا گچ که در برخی جاها به نام شیر و شکر اجرا شده است و از نمونه های آن میشود به مسجد فهرج و تاریخ دامغان و نیشابور اشاره کرد

 

شیوه آذری

پس از حمله مغول، سبک رازی تکامل پیدا کرد و به شیوه آذری تبدیل شد و تا قرن دهم هجری (تا روی کار آمدن صفویان) ادامه داشت. به طور کلی در روش های آذری از تکنیک گچبری برجسته استفاده می شود و طرح های گچبری در این دوره ظریفتر شده است. برای تزئین تخت از خطوط و کتیبه های ملحفه استفاده شده است. در این روش خط دوتایی یکی از عوامل تزئینی است که مهارت تخت ها را در کار خود نشان می دهد.

مقاله ی اصول گچبری سقف را از دست ندید.

در روش خراسان و رازی استفاده از گچ برای روکش ساختمان (پوشش فضای داخلی) نسبتاً رایج بود، این نوع سنگ فرش به سبک آذری در دوره ایلخانی کامل شد. در ساختمان ها سطح داخلی ساختمان با ورقه ای از گچ سفت سفید پوشانده می شود در حالی که در ساختمان ها فقط قسمت های خاصی را سفید کاری می کنند. پروفسور پوپ قرن هشتم هجری قمری را که مصادف با سلطنت ایلخانان مغول است،

از آن پس آثار بدیع و دلنشینی با گچ خلق کردند که باعث تحسین و تحسین می شود و شهر اصفهان بهترین گچ بری های این دوره را در خود جای داده است. در این دوره از کار روی نقوش گچبری، ادامه یکی از عوامل تزئینی است. در این روش روی تکنیک های تزیینی، روش مخفی گچبری با طرح آجرکاری دوتایی رایج شده است. روش کار در این روش به این صورت است که ابتدا یک لایه گچ بر روی دیوارهای آجری اجرا می شود که در نازک کاری و به روش آجر چینی یا روی هیچ مراقبتی صورت نمی گیرد و سپس لایه گچ با آجر روی آن قرار می گیرد. طرح های شکل دار یکی از بناهایی که در این روش برای تزئین استفاده می شود گنبد سلطانیه است. شایان ذکر است که گچبری های مقبره و محراب پیر بکران با ساخت و تزئین تخت مسجد اولجایتو منطبق است و هر دو در حکومت سلطانی با سبک گچبری “آذری” ساخته شده اند، اما وجود دارد. تفاوت زیادی بین دو تخت محراب اولجایتو خشک و بی روح و مجلل ساخته شده است و محراب و دیگر سنگ بنای مقبره پیشینیان در کمال آسایش و صفا ساخته شده است که منشأ ایمان دینی بوده است

 

شیوه رازی

این روش از قرن چهارم هجری قمری آغاز شد و تا حمله مغول ادامه یافت و توسط پادشاهی های آن دوران   مانند آلبویه، آل زیار، سلجوقی، اتابکی، خوارزمشاهی نام گذاری شد. در این روش از تکنیک نقش برجسته و گچبری استفاده شده است. در اوایل این دوره نقش ها ساده و تکراری بودند و در اواخرقرن ششم، گچبری نقش به طرح های مختلفی تبدیل شدند و خطوط و کتیبه ها دارنده سهم عمده ای در موضوعات گچبری هستند.

زمینه الگوهای گچبری با رنگ های لاجوردی، فیروزه ای، زرد، قرمز و قهوه ای رنگ آمیزی شده است و بیشتر نقوش گچبری و تزیینات این روش از طرح های هندسی و مضامین برجسته گیاهی و نقوش اسلیمی کتیبه های گچبری و نقوش انسان و حیوان تشکیل شده است که در قرن چهارم هجری قمری، آژده کاری روی نقوش گچبری یکی از عوامل تزیینی گچبری بود که در دوران های بعدی تکامل و ادامه یافت

در گچبری های مسجد نایین و گچبری های کشف شده در نیشابور از روش تکرار طرح ها، نقش ها و نگاره ها استفاده شده است و این روش باعث شده تا طرح ها از تنوع کمتری برخوردار باشند و در عین حال وسعت، پیچیدگی و ابهام نداشته باشند. در اواخر این دوره (قرن ششم هجری قمری) به دلیل پیشرفت فنون گچبری، گچ بران موفق به ابداع نقوش گچبری(چندطبقه)، گچبری در هم پیچیده و گچبری مجوف (توخالی) مانند سنگ بستر محراب شدند. مسجد اشترجان و گچبری بقعه اصفهان، پیربکران گچبری های بقعه سرسبز و محراب مساجد تبریز و اردستان، زواره، مدرسه حیدریه قزوین و گنبد علویان همدان.

 

شیوه اصفهانی

استفاه از این شیوه کمی بعد از صفویان از زمان قراقوبونلوها شروع شد و تا پایان قاجار ادامه داشت. این روش به سبک های صفوی، افشاری، زندیه و قاجاریه نام گذاری شده است. بدین ترتیب با وجود محبوبیت کامل سایر تزیینات مانند کاشی معرق و هفت رنگ و آینه کاری و گچبری، همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است. به گفته پروفسور پوپ: هنر گچبری در عهد صفویه مانند سایر هنرهای این عصر جلوه خاصی داشت که کاخ های شاهان، خانه های وزیران و مدارس و مقبره های این دوره با صنعت گچبری تزیین می شد

مقرنس‌های گچی و معرق گچی (گچ‌تراش) از ویژگی های شیوه اصفهانی میباشد، مقرنس گرچه در گذشته مرسوم بود، اما استفاده گسترده از آن به همان دوران بازمی گردد. گچ بری و گچ بری های رنگارنگ نیز در این دوره متداول شده است. از نمونه های منحصر به فرد می توان به گچبری های زیر گنبد و محراب میدان مسجد جامع ساوه اشاره کرد که از معرق های زیبای گچی ساخته شده است

از دیگر ویژگی‌های گچبری این دوره، گچبری توخالی است که به صورت پیاله و صریح یا آلات موسیقی و غیره گچ بری شده است. نمونه های بسیار زیبایی از این گچبری ها در عمارت باشکوه قاپو اصفهان و مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی در اردبیل استفاده شده است که با رنگ های متنوع و زیبایی تزیین شده.

برای اطلاع از قیمت گچبری کلیک کنید

سایر مطالب درباره گچبری : گچبری مدرن

ارسال نظر

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *