تاریخچه گچ و گچکاری

گچ یکی از پر کاربرد ترین مصالح ساختمانی میباشد که اغلب در ساختمانی سازی و معماری آن مورد استفاده قرار می گیرد و این مواد در زمانه کهن از محبوبیت زیادی بین مردم برخوردار بوده است، گچ در زمان قدیم نقش بسزایی در زیبا سازی بنا ها به ویژه در دوران صفویه داشته است که بیشتر در اصفهان مورد استفاده قرار میگیرد و همینطور به دلیل خواص این ماده، از پورد گچ برای مشخص کردن مرز ها برای پیاده سازی بنا و نقاشی ساختمان استفاده میشود

گچ چیست ؟

با آسیاب و پختن سنگ گچ تولید میشود چرا که گچ یک ماده معدنی است که به صورت فراوان در طبیعیت وجود دارد و با گذشت سال ها با تخریب دریاچه های شور و آب های سطحی، لایه های رسوبی را تشکیل داده شده است و این ماده کلسیم دار به وجود آمده است

حال این نوع سنگ در کوره های گچپزی پخته میشود که در کل دو نوع کوره گچ پزی وجود دارد(کوره گچپزی چاهی و کوره گچ پزی تاوه ای) که نوع چاهی قدیمی تر است اما هنوز هم در برخی از شهرها از این روش استفاده میشود که سنگ گچ را در مینداختند و با دادن حرارت گچ را به وجود می آوردند اما در روش تاوه ای، سنگ های آسیاب شده را در یک سینی بزرگ میگذارند

گچ علاوه بر زود گیری و ازدیاد حجم، در برار آتش مقاوم است و میتواند در بعضی از مواقع آکوستیک عمل کند و به دلیل اینکه خیلی راحت پیدا میشود میتوان آن را با قیمت پایین پیدا کرد و بهره برد

گچ های اولیه

اولین گچ ها خاکی بودند. از آنجایی که مخلوط های ساده ای از خاک رس، ماسه و کاه بودند، نیازی به کوره نداشتند و با آفتاب خشک می شدند. مخلوط به صورت آجر ریخته می شد و از همان فرمول اولیه به عنوان ملات و گچ استفاده شد. گچ های خاکی مانند لپه و داوب هنوز هم متداول ترین گچ های مورد استفاده در سراسر جهان هستند. گچ های کلسیمی مانند گچ و آهک احتمالاً از طریق فرآیند ساخت سفال کشف شده اند و به طور تصادفی سنگ های گچ یا آهک برای تشکیل کوره خام برای پخت سفال انتخاب می شدند و با گرمای آتش دی اکسید کربن، آهک را از بین می برد و سنگ های شکننده را به سرعت تبدیل به پودر می کرد. با ریختن آب روی اخگرها برای خاموش کردن آتش، به زودی کشف شد که این پودر خمیری تشکیل می دهد که به سرعت سفت می شود.

بهترین نمونه های حفظ شده از گچ بری در معماری تاریخی مصر باستان که به هزاره سوم قبل از میلاد مربوط می شود   در واقع، گچ آهک و گچ تولید شده در مصر در بسیاری از موارد از کیفیت برتر در مقایسه با کیفیت تجاری موجود امروزی برخوردار بودند. این گواهی بر این واقعیت است که پالایش تجربی ساخت گچ، نسل‌های زیادی را در زمان گذشته گسترش داده است. تمدن مینوی در هزاره دوم پیش از میلاد در جزیره کرت یونان در دریای مدیترانه پدیدار شد. مینوی ها به شدت تحت تأثیر فرهنگ مصری که هنوز شکوفا شده بود، معماری کاخ های کنوسوس و فایستوس نشان می دهد. با این حال، مینوی ها با استفاده گسترده از گچ در فضای داخلی خود توانستند خود را متمایز کنند. برخلاف نقوش رسمی مصری که به طور معمول در یک ثانیه اجرا می‌شد، مینوی‌ها دارای تزیینات رنگی فراوانی بودند که در دیوارهای انجام می‌شد. با وجود حفظ نمای نیم رخ و طرح کلی معمولی هنر مصری، تکنیک‌های نقاشی دیواری بون که توسط صنعتگران مینوی به کار می‌رفت، سرعت و بداهه‌پردازی سریع‌تری را الزامی می‌کرد که منجر به زیبایی‌شناسی روان و پر جنب و جوش می‌شد.

تاریخچه گچکاری در ایران

تاریخچه گچ و گچکاری

گچ بیش از 2500 سال است که به عنوان مصالح ساختمانی در ایران مورد استفاده قرار می گیرد. در ابتدا از آن به عنوان رنگ آمیزی بر روی دیوارهای آجری برای محافظت از آنها در برابر آب و هوا استفاده می شد اما اندکی بعد، از آن برای اثرات تزئینی مورد استفاده قرار گرفت زیرا تیرگی دیوارهای آجری و قلوه سنگ ها را کاهش می داد و زمینه ای را برای تزئینات کاربردی فراهم می کرد.

یک وسیله تزئینی ارزان و منعطف که می توان آن را روی هر نوع مصالح ساختمانی که برای سطوح بیرونی و داخلی استفاده کرد و همچنین آن را به روش های مختلف قالب گیری، کنده کاری و رنگ آمیزی کرد. همچنین از گچ برای پنجره‌ها و بالکن‌ها و ساخت طاق‌های مقرنس (استلاکتیت) استفاده می‌شد. این ماده حقیر در دستان صنعتگران ایرانی به ارتفاعات بی‌نظیری از خلاقیت هنری رسید

سنگ گچ، ماده معدنی که از آن گچ ساخته می شود، به طور گسترده در دسترس بود. به طور سنتی، گچ استخراج شده بر روی الاغ به کوره بازگردانده می شد و با پتک های چوبی به اندازه فندق خرد می شد و در آسیاب لبه دار آن را پودر می کردند

گچ ایرانی پس از مخلوط شدن با آب به سرعت سفت می شود، بنابراین برای عملی شدن آن باید این مخلوط را دائماً هم بزنید تا قدرت گیرش خود را از دست بدهد. این گچ روی دیوارها و سقف ها در چندین لایه اجرا می شود و تا چهل و هشت ساعت سفت نمی شود. برای گچ کاری ظریف، گچ مرطوب را با پودر تالک و گچ گردگیری می کنند و سپس مالش می دهند تا براقیت بالایی داشته باشد. برای سطوح رنگ شده، گچ را با روغن بذر کتان آغشته کرده و با روغن ساندراک می پوشانند

گچ که در اوایل دوره نوسنگی شناخته شده بود و در زمان هخامنشیان رایج شد. کاخ های هخامنشی در تخت جمشید دارای دیوارهای آجری با پوشش نسبتاً ضخیم گچ که اغلب با رنگ های خاکی رنگ آمیزی شده و ستون های تالار خزانه دارای پوشش گچی بود که بر روی لایه ای از طناب نی قرار داشت که دور هسته چوبی آن پیچیده بود

استفاده از گچبری دیوارها و ستون ها در دوره سلوکی و اشکانی توسعه یافت. به عنوان مثال، در اواخر دوره اشکانی قلعه یزدگرد، دیوارها با گچبری‌های قالب‌گیری و حکاکی‌ شده است و در نقش‌ها و ترکیب ‌بندی‌های فیگوری تکراری پوشیده شده و این استفاده مجلل از گچ، از ویژگی های بارز معماری ساسانی بود، زمانی که ستون ها را روکش دار می کردند و دیوارها را با گچ پوشانده می شد که در انواع مختلفی از نقوش هندسی، گل و مجسمه، مانند کاخ های تپه حصار در جنوب شرقی، کنده کاری و قالب ریزی شده است

سنت ساسانی در تزیینات گچبری مفصل بر روی دیوارها و ستون ها تا دوران اسلامی ادامه یافت. بیشتر تزیینات گچبری چند کروم از چال تارکون در نزدیکی ری، شامل پلاک‌های نقش برجسته کوچک، نقش برجسته‌های انسان و حیوانات و مجسمه‌های بزرگ، احتمالاً مربوط به دوره امویان  در ایران (تامپسون) است. گچبری وسیله ای ایده آل برای پوشاندن کاخ های خشت و گلی وسیعی بود که در اواسط قرن نهم توسط خلفای عباسی در سامرا در عراق برپا شد و اعتبار استان پایتخت به این معنا بود که تزئینات گچبری مشتاقانه در سراسر سرزمین های اسلامی مورد استفاده قرار گرفت. سه سبک فزاینده انتزاعی از تزئینات حکاکی شده و قالب بندی شده مشخص شده است.

در مسجد جامع نائین اصفهان، تزیینات گچبری پرشور به سبک های A و B، ستون ها و نقوش در شش خلیج جلوی محراب را می پوشاند و خود محراب سه طبقه با تزئینات غنی تزئین شده است. نقش برجسته ای که تقریباً سه بعدی است. سبک اریب برای اولین بار در ایران در تابلوی گچبری حکاکی شده بالای طاقچه مهراب در حرم دوازده امام در یزد در قرن دهم شمسی ثبت شده است و اجتناب اسلامی از تصاویر مجازی در زمینه‌های مذهبی به این معنی است که بیشتر نقوش در مساجد و مقبره‌ها هندسی، گل‌دار و کتیبه‌ای هستند، اما ساختمان‌های سکولار، مانند کاخ سلطنتی قرن دوازدهم در ترمدو، نشان می‌دهند که موضوعات فیگوری و حیوانات نیز وجود داشته است. استفاده می شود

درباره گچبری مدرن بیشتر بدانید